Zgodnie z obowiązującymi przepisami spadkodawca może rozporządzać swoim majątkiem za życia lub na wypadek śmierci. Najbardziej znaną formą jest rozporządzenie poprzez testament, w którym to spadkodawca wskazuje swoich spadkobierców. W testamencie spadkodawca może również rozporządzić swoim majątkiem poprzez zapis. W naszym porządku prawnym rozróżniamy dwa zapisy, zwykły i windykacyjny. Te dwie instytucje prawne różnią się od siebie w sposób znaczący, w szczególności co do formy oraz co do skutków prawnych, które wywołują. W niniejszym artykule wyjaśnimy, czym jest każdy z zapisów, czym się od siebie różnią oraz w jaki sposób spadkodawca może je ustanowić.

Zapis zwykły

Przez zapis zwykły spadkodawca może dokonać rozrządzenia testamentowego poprzez zobowiązanie spadkobiercy ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapisobiercy). Zapisobiercą może być dowolna osoba, w tym również osoba prawna. Jednak adresatem zapisu jest określony spadkobierca ustawowy bądź testamentowy. Zgodnie z ustanowionym zapisem zostaje on zobowiązany do spełnienia wskazanego w testamencie świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby, czyli zapisobiercy.

Zapis to jedno z postanowień testamentu, a zatem staje się skuteczny wraz z całym aktem ostatniej woli w chwili otwarcia spadku. Obowiązek natomiast wykonania zapisu zwykłego zaliczany jest jako dług spadkowy. Co istotne, zapisu zwykłego spadkodawca może dokonać w testamencie niezależnie od jego formy.

Przedmiotem zapisu zwykłego jest określone świadczenie majątkowe, zapis zwykły nie może być niemajątkowy, m. in. może nim być:

• wydanie (przeniesienie własności) określonej rzeczy wchodzącej do spadku;
• zapłata oznaczonej sumy pieniężnej;
• przelew wierzytelności;
• umorzenie długu;
• wykonanie określonego dzieła przez obciążonego zapisem na rzecz zapisobiercy;
• ułamek udziału spadkowego;
• przyszłe i powtarzające się świadczenie pieniężne;
• zobowiązanie do ustanowienia odrębnej własności lokalu;
• zobowiązanie do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego;
• przeniesienie posiadania.

Zapis zwykły musi zostać precyzyjnie oznaczony w testamencie, aby mógł zostać w całości wykonany. Co istotne, przedmiot którego zapis dotyczy powinien należeć do spadku w chwili jego otwarcia. Jeżeli jednak przedmiot zapisu nie należy do spadku, to zobowiązani do wykonania zapisu zwykłego powinni podjąć próbę jego nabycia za środki pochodzące z majątku spadkowego, aby zapis wykonać.

Jeżeli zapis nie zostanie wykonany przez spadkobierców, zapisobierca może dochodzić jego wykonania przed sądem.

Zapis windykacyjny

Zapis windykacyjny umożliwia wskazanie w testamencie osoby, która nabędzie określony przedmiot wchodzący w skład spadku. Wobec tego spadkodawca przekazuje dany składnik (przykładowo mieszkanie) określonej osobie zwanej przez przepisy prawa jako zapisobierca. Jest to zatem sposób na rozporządzenie konkretnego składnika majątku spadkodawcy, pod warunkiem, że ten składnik majątku może być przedmiotem zapisu windykacyjnego.

Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:

• rzecz oznaczona co do tożsamości;
• zbywalne prawo majątkowe;
• przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;
• ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.

Należy mieć na uwadze, że testament zawierający zapis windykacyjny musi przybrać formę aktu notarialnego. Natomiast nabycie zapisanego składnika będzie miało skutek w chwili otwarcia spadku. Warto również pamiętać, że zapis jest bezskuteczny, jeżeli przedmiotem zapisu jest przedmiot, który nie należy do spadkodawcy bądź został on zobowiązany do jego zbycia.

Zapis zwykły i windykacyjny – różnice

• status prawny – zapisobierca windykacyjny jest następcą prawnym spadkodawcy, a zapisobierca zwykły jest wierzycielem spadkobierców;
• zapis zwykły można ustanowić w akcie ostatniej woli sporządzonym w dowolnej dozwolonej prawem formie, podczas gdy zapis windykacyjny wyłącznie w testamencie notarialnym;
• przedmiot zapisu – przedmiotem zapisu zwykłego może być dowolne świadczenie majątkowe, a przedmiot zapisu windykacyjnego został określony przez ustawę w art. 981¹2 k.c.
• zapis zwykły może zostać dokonany pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu (art. 975 k.c.), zapis windykacyjny zaś nie (art. 981³c.);
• jeżeli zapisobierca zwykły nie chce lub nie może być zapisobiercą, to obciążony zapisem zostaje zwolniony z obowiązku jego wykonania (art. 973 k.c.), natomiast w analogicznej sytuacji przedmiot zapisu windykacyjnego, jeżeli zapisobierca nie skorzysta z przedmiotu zapisu, trafia on do masy spadkowej i podlega dziedziczeniu;
• zapisobiercy zwykli nie odpowiadają za długi spadkowe, natomiast zapisobiercy windykacyjni odpowiadają za nie solidarnie ze spadkobiercami do chwili działu spadku, a po dziale spadku odpowiadają proporcjonalnie do wartości otrzymanych przysporzeń,
• w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd stwierdza nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego (677 § 2 k.p.c.), natomiast w postanowieniu tym nie ma mowy o zapisach zwykłych;
• zapisobiercy windykacyjni muszą być obecni przy spisywaniu protokołu dziedziczenia przed sporządzeniem aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza, zapisobiercy zwykli zaś nie muszą być obecni.

Interesuje cię jakiś temat z zakresu prawa spadkowego? Chciałbyś przeczytać o nim artykuł? Zostaw nam komentarz lub napisz o tym w wiadomości prywatnej, a my postaramy się przygotować artykuł, który rozwieje Twoje wątpliwości.

Ilustracja: pixabay.com, by annazuc